Darülfünun müderrislerinden Ordinaryüs Profesör Muhammed Ali Aynî’nin “Tasavvuf Tarihi” adlı kitabı, kendisi tarafından ders notları şeklinde hazırlanmış, daha sonra da Osmanlı harfleri ile kitap haline getirilerek ve 1341 (Miladi 1925) yılında İstanbul’da basılmıştır. Muhammed Ayni Bey bu kitapta tasavvufu gayet geniş bir şekilde ele almış ve tarihi bir perspektifle tasavvufu inceleyerek okuyucunun bilgisine sunmuştur. Kitap iki kısımdan meydana gelmektedir. Birinci kısımda Tasavvuf Tarihi incelenmiş, Hindistan’da Buda Mezhebi; Mısır’da Hermes, Hermesü’l-Müselles; Eski Yunan’da Pisagor, Sokrat ve Eflatun’un tasavvufi düşünceleri tafsilatlı olarak verilmiştir. Aynı bölümde Musevilikte, Yeni Eflatunculukta ve İsevilikte tasavvuf geniş bir şekilde anlatılmıştır. İkinci kısım ise İslam Tasavvufuna ayrılmış olup bu bölümde de tasavvufun İslam tarihinde çıkışı üzerinde durulmuş, tasavvufi terimler geniş bir şekilde açıklanmış ve kitabın sonunda da istifade edilen eserler belirtilmiştir. Eser, Şemsettin Bilgin ve Ebubekir Aytekin tarafından kitabın aslına uygun olarak latinize edilmiş ve kitabın sonuna anlaşılması güç kelimelerin yeni Türkçe karşılığı konulmuştur.

“…Fıkhın hükümü geneldir. Çünkü maksadı dinin minaresini yükseltmek ve onu yüceltmektir. Tasavvufun hükmü ise,hastır,özeldir genel değildir. Çünü o kul ile Rabbi arasında olan bir muameledir. Dolayısıyla fakih kimsenin, sufi kimseye itirazı doğrudur;ancak sufinin fakihe itirazı kimsenin, sufi kimseye itirazı doğrudur.; ancak sufinin fakihe itirazı doğru olmaz. Tasavvufların fıkha dönüp onunla yetinmek mümkündür. Ancak tasavvuf fıkıhsız olmaz. Her ne kadar mertebe itibariyle tasavvuf fıkıhtan üstün olsada fıkıh bırakılıp tasavvufa gidilemez. Tasavvuf fıkıhsız olamaz. Ancak fıkıh daha sağlam ve maslahat açısından daha geneldir. Bunun için şöyle söylenmiştir: ‘Sufi, fıkıhçı olmalıdır; ancak her fıkıhçı sufi olmayabilir;”

“Bir anlık/saatlik tefekkür, doğrusu bir yıllık nafile ibadetten üstündür.”(Hadis-i Şerif) Kaldı ki Yüce Rabbimizin Kitabında; tefekkür, düşünme, ibret alma, dikkatli ve titiz olarak incelemeyle ilgili olarak çok teşviklerde bulunulmuş ve buna ilişkin hükümler yer almıştır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “Onlar ayakta dururken, otururken, yanları üzerine yatarken (her vakit) Allah’ı anarlar, göklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin düşünürler (ve şöyle derler:) Rabbimiz! Sen bunu boşuna yaratmadın.”(Al-i İmran, 3/191.) Rasulullah (sallallâhu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: “Allah’ın yarattığı varlıklar hakkında düşünün/ tefekküre dalın. Ancak Allah’ın zatı hakkında tefekküre dalmayın/düşünmeyin. Çünkü siz gerçekten gereğince Allah’ı takdir edemezsiniz.” Bu kitabımızda; tefekkürün önemini, değer ve faziletini gerek ayetler ve gerekse hadislerle açıklamaya gayret göstereceğiz.

İki Dil Bir Kitap-Arapça Türkçe serisinden yayınlanan bu kitap, Hasan el-Benna tarafından hazırlanan ve Tefsir ilminin doğuşu, gelişmesi, temel konuları ve Fatiha ile Bakara surelerinden yapılmış iktibasların yer aldığı bir risalenin tercümesinden oluşmaktadır. Arapça orijinali ile birlikte yayınlanmıştır.

Kur’an’daki garip kelimeleri açıklamak üzere kaleme aldığı el-Müfredât ve ahlak alanında telif ettiği eserleriyle tanınan Râgıb el-İsfahânî’nin (ö. 425/1033-34) Tefsîru’r-Râgıb adlı tamamı günümüze ulaşmayan tefsirinin mukaddimesi, tefsir usulü açısından kurucu metin niteliğindedir. Bu çalışmada tenkitli neşriyle birlikte tercümesi sunulan söz konusu mukaddimede İsfahânî; filolojik açıdan sözün tabiatı, dil-yorum ilişkisi, metni farklı yorumlara açık hale getiren hususlar, metni/sözü doğru anlamanın önündeki engeller, lafız merkezli ve anlam merkezli yorumlar, nesh bağlamında dinin sabiteleri ve değişkenleri, Kur’an’ın içermiş olduğu söz türleri ve beyan keyfiyeti, Kur’an’ı anlama ve yorumlama süreçleri ve Kur’an’ı anlamada karşılaşılabilecek problemler türünden konuları son derece veciz bir şekilde incelemektedir. “Râgıb’ın tefsiri, doğruyu ortaya çıkarma, hakikatini anlayıp bilme (tahkik) açısından son noktadır.” Fîruzâbâdî (ö. 817/1414) “Râgıb-ı İsfahânî haddizâtında büyük bir müfessirdir, tefsir tarihine büyük bir hizmette bulunmuştur. Tefsire dair yazdığı eseri ikmal edememiştir. Fakat bu nâtamam eser büyük bir kıymeti hâizdir, hattâ Kâdî Beyzâvî gibi bir büyük müfessir, bu kitaptaki tahkikattan müstefit olmuştur.” Ömer Nasuhi Bilmen (ö. 1971)

Yüce Allah, bizi ebedi saadet yurduna çağırarak hazırlık yapmamızı istemiş ve sonsuz mutluluğa kavuşmanın yollarını göstermiştir. Bizim görevimiz; yaratılışımızın gayesine uygun olarak, önce doğru bir inanca sahip olmak, sonra da inancımızın gereği olan ibadet vazifelerini yerine getirmek, kalbimizi iyi düşüncelerle süslemek ve ahlak ölçülerine uygun hareket ederek kulluk imtihanında başarılı olmaktır.

Daha önce İlâhînâme, Mantıku’t-tayr isimli latin harfleriyle Türkçe’ye tercüme edilmiş eserleri bulunan Nişaburlu Feridüddîn-i Attâr, tasavvuf ve şark klasiklerine meraklı Türk münevveri için hiç de yabancı bir isim değildir. Hicrî 513-627, Miladî 1119-1230 yılları arasında Nişabur’da yaşayan büyük mutasavvıfın eserleri, o zamanlarda Belh’ten hicrete mecbur edilen Mevlânâ oymağı vasıtasıyla Anadolu’ya gelmiş, hatta çocuk denecek bir yaşta kendisiyle tanışıp elini öpen Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’ye ithaf ve hediye ettiği Esrârnâme’yi Mevlânâ hiç yanından ayırmamıştır. Böylece 700 seneye yakın bir zamandan beri Anadolu’da ismi zikrolunan ve tasavvuf erbabınca tanınan Feridüddîn-i Attâr, Mevlânâ gibi o devrin Moğol istilası ve benzeri içtimaî zelzeleleri karşısında kan ve ateş kokan havasını aşk ve şiirle yumuşatmış, zamanın şekillerinden istifade ederek insanlara en güzel yolları işaretle en iyi ahlâkı telkine çalışmıştır. Esasen Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan göç yolları üzerinde bulunan Nişabur, yurdumuzun Oğuz ve Selçuk medeniyeti havasını uzun zaman fikren beslemeye devam etmiş bir kültür merkezi olmakla, Feridüddîn-i Attâr’ın eserlerinde kendimize çok yakın sezişler, vak’alar, insanlar bulmaktayız. Bu defa takdim ettiğimiz Tezkiretü’l-evliyâ, kısa bir “evliyâ menkıbeleri” kitabıdır. Burada binbir faydalı mânalarla dolu kerametler, vaaz ve nasihatler ve büyük sözler kaydedilmiş, böylece güzel bir ahlâk kitabı meydana getirilmiştir. Feridüddîn-i Attâr’ın, latin harfleriyle takdim ettiğimiz bu eseri daha önce eski harflerle Türkçe’ye çevrilmiş nüshalardan birinin kopyasıdır. Bu sebeple eserin aslı ile bu kopya arasında bazı farklar bulunabilir. Elden ele geçerek biraz da anonim bir mahiyet almış olabilir. Biz, bazen onbeşinci asır Anadolu Türkçesini hatırlatan üslubu bozmaktan kaçınarak yaşayan dilin canlı ifadesiyle bu eseri bir halk kitabı olarak düşündük ve dilini de halka yakın bulduk. İlmî bir tetkikten ziyade içinden hisseler çıkarılabilen bir kıssalar kitabı olsun istedik. Tezkiretü’l-evliyâ’sı 1905’te Nicholson tarafından İngilizce’ye de tercüme edilmiş bulunan büyük mutasavvıfın diğer eserlerinin de kütüphanemize kazandırılması yolunda bu deneme, bir hareket uyandırırsa kendimizi bahtiyar addedeceğiz.